Als je een koekje eet wil je daarna nog een koekje. Waarom?

We halen een groot deel van de energie die we dagelijks nodig hebben uit sterk bewerkte voedingsmiddelen. Deze beïnvloeden ons eetgedrag meer dan we zouden willen - met soms ingrijpende gevolgen.

Snacks, gemaksvoedsel, kant-en-klaarmaaltijden, fastfood - de lijst met wervende namen is lang, maar het gaat altijd over hetzelfde: industrieel vervaardigd voedsel dat we snel, gemakkelijk en tegen een redelijke prijs kunnen consumeren. In tegenstelling tot een appel of een stuk vlees, bestaat dit eten uit veel ingrediënten en toevoegingen die ervoor zorgen dat het product lang houdbaar, aantrekkelijk om naar te kijken en smakelijk is.

Bij de productie wordt vaak een belangrijk deel van het oorspronkelijke voedsel - of grondstof - weggelaten. Er wordt bijvoorbeeld geraffineerd meel gebruikt waarin de zemelen en de kiemen van het graan zijn verwijderd. Het meel is lang houdbaar en erg fijn. Bij het raffineren gaat echter een groot deel van de van nature aanwezige eiwitten, mineralen, vitamines en sporenelementen verloren.

"Waarschijnlijk het grootste probleem met ultra-bewerkte voedingsmiddelen is dat ze ons verleiden om te veel te eten", zegt Wolfgang Langhans, emeritus hoogleraar fysiologie aan de ETH Zürich tegen de Neue Zurichter Zeitung. Dit gebeurt op verschillende manieren.

Zo hebben ultra-bewerkte voedingsmiddelen zoals industrieel vervaardigde appeltaart, in tegenstelling appelsap of appels, doorgaans een hoge energiedichtheid. Dit betekent dat we in korte tijd veel calorieën kunnen opnemen. Als we niet bewust pauzes nemen tijdens het eten van dergelijk voedsel, is er een grote kans dat we het gevoel van verzadiging te laat opmerken.

"Bij weinig bewerkte voeding is dit risico veel lager", legt Langhans uit. Omdat deze voedingsmiddelen meestal vezelrijker zijn en meer water bevatten. "Beide gaan hand in hand met een grotere hoeveelheid voedsel, en daarom begint de uitzetting van de maagwand sneller als een vroeg signaal van verzadiging."

"Vergelijkbaar met drugs, alcohol of seks. Hoe beter een gerecht smaakt, hoe groter het risico dat we te veel eten. Omdat we niet alleen eten om te overleven, maar ook om van eten te genieten."

Om de smaak van hun producten te vergroten, voorzien de bedrijven ze niet alleen van smaakstoffen, maar ook van veel suiker, vet en zout. Deze cocktail wekt geluksgevoelens op in onze hersenen - via neurotransmitters zoals dopamine of serotonine. Dit soort beloning kan ons aanmoedigen om te blijven eten en nog eens naar het koekje te grijpen waardoor we ons zo voelen.

"De beloningsreactie in de hersenen veroorzaakt door voedsel lijkt erg op die bij drugs, alcohol of seks", zegt Langhans. Recente onderzoeken hebben ook aangetoond dat het beloningseffect het grootst is wanneer een levensmiddel - zoals gebruikelijk bij ultra-bewerkte producten - niet alleen veel vet of veel koolhydraten bevat, maar beide.

Het duurde tot 2019 voordat de onderzoeksgroep (van Kevin Hall uit Bethesda) een wetenschappelijk experiment uitvoerde dat door experts wordt beschouwd als bevestiging van deze hypothese. Doktoren hebben gedurende 28 dagen 20 gezonde volwassenen naar hun ziekenhuis gehaald. Daar kregen ze 14 dagen lang ultra-bewerkt of vers bereid voedsel. De volgende 14 dagen kregen ze de andere maaltijd, dus alle proefpersonen volgden beide diëten.

In beide regimes kregen ze drie grote maaltijden en snacks. Ze konden er zoveel van eten als ze wilden. Het voedsel in de twee studiegroepen verschilde slechts onbeduidend in het aantal aangeboden calorieën of de hoeveelheid koolhydraten, eiwitten, vetten, suiker en zout. Het grote verschil zat hem in de bron van de calorieën. In het eerste geval was meer dan 80 procent hiervan afkomstig van ultra-bewerkte voedingsmiddelen, in het tweede geval was hetzelfde aandeel afkomstig van onbewerkte voedingsmiddelen.

De onderzoekers konden aantonen dat dezelfde proefpersonen in de fase met het ultra-bewerkte dieet gemiddeld 500 kilocalorieën meer per dag wogen en na twee weken net geen kilo meer wogen, bij sommigen was de gewichtstoename echter meer dan 5 kilogram.

Bron(nen): Neue Zuricher Zeitung