Eerste kat in de ruimte: hoe Parijse zwerfkat Félicette de ruimte in ging

Over een paar weken zullen ruimtewetenschappers een opmerkelijke gebeurtenis vieren - de 60e verjaardag van de lancering van de eerste kat in de ruimte, een astronautische prestatie die nooit is herhaald.

Een kleine zwart-witte Parijse zwerfkat, Félicette, vloog met een Franse raket tijdens een missie in oktober 1963, die een hoogte van 154 km bereikte en haar naar een plek bracht waar geen andere kat ooit was geweest - de ruimte.

In de vroege jaren '60 waren honden en apen de dieren die wetenschappers meestal gebruikten om te achterhalen hoe gevaarlijk de omstandigheden in de ruimte waren en om te beoordelen of mensen reizen buiten de aardse atmosfeer konden overleven. Rusland gaf de voorkeur aan honden, de VS koos over het algemeen voor apen.

Maar Frankrijk besloot (uiteraard) anders te zijn. In totaal werden 14 zwerfkatten verzameld door het personeel van het Franse ruimteagentschap Cerma - Centre d'Enseignement et de Recherches de Médecine Aéronautique - voor selectie als kattenastronauten. De katten kregen geen namen om te voorkomen dat wetenschappers te veel gehecht aan hen raakten. De kat die werd geselecteerd om naar de ruimte te reizen, stond simpelweg bekend als C341.

Daarna, nadat bekend was gemaakt dat ze op 18 oktober 1963 aan boord van een Veronique-raket zou vliegen en veilig zou terugkeren naar de aarde, besloot de Franse pers dat deze pionierende kat een naam moest hebben. Ze kozen Felix, naar het tekenfilmkarakter, om er vervolgens achter te komen dat C341 vrouwelijk was. Haar naam werd dienovereenkomstig aangepast tot Félicette.

Félicette werd in een van de raketten van Frankrijk geplaatst en voegde zo een nieuwe diersoort toe aan de lijst van wezens die wetenschappers al in de ruimte hadden geworpen, een lijst die in de daaropvolgende decennia is uitgebreid met enkele zeer onwaarschijnlijke dierlijke astronauten.

Schildpadden zijn in een baan om de maan gebracht; duizenden kwallen zijn ooit met een spaceshuttle gevlogen; en in 1973 werden twee tuinspinnen, Anita en Arabella, naar het Skylab-buitenlaboratorium gebracht om te zien of ze in microzwaartekracht webben konden spinnen. (Dat konden ze, maar de webben waren onregelmatig van vorm, ontdekten wetenschappers.)

"In de jaren '60 waren wetenschappers en ingenieurs vooral bezorgd over hoe gevaarlijk het zou kunnen zijn voor een mens om in een capsule in de ruimte te zijn, en de meeste dierlijke ruimtevluchten werden ondernomen om te zien of ze leden of hun leven werd bedreigd door de gewichtloosheid of verhoogde straling of andere effecten die ze daarboven zouden kunnen ervaren", zei astronoom Jake Foster van het Koninklijk Observatorium Greenwich.

"Het feit dat ze niet bezweken, heeft de weg geëffend voor mensen om reizen naar de ruimte te beginnen."

In feite heeft het lanceren van dieren in de ruimte een verrassend lange geschiedenis, teruggaand tot eind jaren 1940 toen Amerikaanse wetenschappers een zeer bescheiden levensvorm kozen om de eerste wezens te zijn die voorbij onze atmosfeer zweefden. Ze kozen fruitvliegen.

Een lading Drosophila melanogaster werd geladen in een V-2-raket, hersteld uit het raketprogramma van nazi-Duitsland, en afgevuurd naar een hoogte van 109 km. De capsule werd vervolgens met een parachute teruggebracht naar New Mexico en de vliegen werden bestudeerd om te beoordelen hoe ze waren beïnvloed door kosmische straling.

Deze vlucht werd in de VS gevolgd door een reeks andere suborbitale missies waarbij apen boven de atmosfeer werden gebracht voordat hun vaartuig terugkeerde naar de aarde.

Velen stierven in het proces, ofwel door verstikking of wanneer hun capsule parachutepech had.

Het was echter de Sovjet-hond Laika die wereldwijde krantenkoppen haalde voor haar opofferende rol als dierlijke astronaut. Een zwerfhond die van de straten van Moskou was geplukt, vloog op 3 november 1957 aan boord van Spoetnik 2. Dit was slechts de tweede satelliet ooit in een baan om de aarde gebracht, en de Sovjet-Unie besloot het maximale uit haar nieuwsberichten te halen door het te gebruiken om een levend wezen te dragen.

Laika stierf aan oververhitting tijdens de vierde omloop van haar vaartuig. Niemand had verwacht dat ze zou overleven. De technologie voor het terugkeren van ruimtevaartuigen was nog niet ontwikkeld en ze was gedoemd om in de ruimte te sterven.

Op dat moment richtte de meeste media-aandacht voor haar reis zich op de implicaties ervan voor de ruimterace tussen de VS en de Sovjet-Unie en de Koude Oorlog. Toch was er kritiek op de missie, waarbij de Britse Nationale Liga ter Verdediging van Honden opriep tot een minuut stilte op elke dag dat Laika in de ruimte bleef.

Latere missies waren ontworpen om dieren veilig terug te brengen naar de aarde na hun vluchten. Sommige waren succesvol, andere niet. In juli 1960 stierven de honden Lisichka en Bars toen hun Sovjet-lanceerder kort na de lancering explodeerde.

Deze missie werd echter gevolgd door de succesvolle lancering en veilige berging van een capsule met de honden Belka en Strelka later dat jaar. Volgens "Animals in Space" van Colin Burgess en Chris Dubbs lanceerde de Sovjet-Unie tussen 1951 en 1966 71 keer honden op raketten, met 17 sterfgevallen.

Tegenwoordig zijn de regels voor het gebruik van dieren in ruimte-experimenten veel strenger, voegde Foster eraan toe. "Dieren worden ook in een baan om de aarde gebracht om andere redenen. Moderne missies maken zich minder zorgen over het testen van de gevaren van de ruimte en richten zich meer op het onderzoeken van de langetermijneffecten van leven in de ruimte. Dat weerspiegelt op zijn beurt een interesse in het ontwikkelen van langetermijnmissies zoals reizen naar Mars."

Bovendien bestuderen wetenschappers verschillende levensvormen in een baan om de aarde - voornamelijk op het Internationale Ruimtestation - om de invloed te ontrafelen die de zwaartekracht heeft op levende organismen op aarde. In een baan om de aarde is de zwaartekracht veel lichter dan op aarde, en dit kan inzicht geven in hoe de groei van dieren en planten verloopt.

Een schildpad kruipt dichter naar de spaceshuttle Discovery op het Kennedy Space Center in 2006.

"Planten ontwikkelen zich anders in gewichtloosheid", zei Nasa-wetenschapper Jennifer Buchli. "Ze weten niet meer welke kant naar beneden is. Ze hebben geen zwaartekrachtsignaal meer voor hun wortelstructuur. Dus onderzoeken we hun RNA om te zien hoe het richting en signalen geeft, en hoe dat verschilt van hoe planten zich op aarde gedragen."

Een ander ISS-project, benadrukt door Foster, omvatte muizen die 90 dagen in de ruimte doorbrachten als onderdeel van een studie naar hoe slaapschema's en darmen reageren op langdurig verblijf in de ruimte. "Ze hadden muizen in de ruimte en een controlegroep op aarde om resultaten te vergelijken."

Misschien wel de meest verbazingwekkende daad van ruimtesurvival werd gedemonstreerd door het beerdiertje, of tardigrade, een microscopische ongewervelde die de heetste en koudste omgevingen op aarde kan verdragen en tientallen jaren zonder water kan overleven.

In een intrigerend getiteld experiment genaamd Tardis (Tardigrades in Space), stuurde een Europees onderzoeksteam 3000 van deze kleine wezens de ruimte in, waar ze 12 dagen aan de buitenkant van een raket doorbrachten. Opmerkelijk genoeg overleefde 68% van hen de kou, de nul zwaartekracht, het vacuüm en de straling. "De beerdiertjes zijn iets nieuws. Niemand wist van die capaciteit," zei René Demets, een bioloog van het European Space Agency.

Volgens wetenschappers is het tegenwoordig niet langer een doodvonnis om in de ruimte te worden gevlogen. Félicette had echter geen geluk. Ze overleefde haar vlucht en overleefde haar terugkeer naar de aarde met haar kegelvormige capsule die in een positie landde waarbij ze ondersteboven hing met haar achterwerk omhoog in de lucht totdat ze werd opgehaald.

Erger nog, twee maanden na haar reis in de ruimte werd Félicette geëuthanaseerd zodat wetenschappers haar lichaam konden bestuderen om te bepalen of ze enige anatomische of fysiologische schade had opgelopen. Ze concludeerden later dat ze niets nuttigs hadden geleerd van de autopsie. Er werden geen katten meer de ruimte in gestuurd, en Frankrijk lanceerde nooit zijn eigen astronauten.

Desalniettemin wordt Félicette nog steeds herinnerd. Een standbeeld van haar, zittend op een wereldbol en omhoog kijkend, werd in 2019 opgericht aan de International Space University in Straatsburg.

Bron(nen): Guardian